پیامدهای سیاست حذف و عدم مشارکت عادلانه در اندیشه شهید مزاری- نجیب‌الله کریمی
شهید مزاری می‌گفت که «... حکومت آینده نباید روی مذهب و نژاد به‌وجود آید...». به‌همین دلیل، شایستگی افراد را ملاک قرار داده و به اراده‌ی جمعی و آرای مردم احترام می‌گذاشت. برای او، برگزاری انتخابات و حق تعیین سرنوشت توسط مردم، لازمه‌ی یک دولت مقتدر و همه‌شمول و همچنان پیش‌فرض ثبات پایدار و جوهره‌ی وحدت ملی بود. او تنها انتخابات را راه‌حل اصلی و اساسی بحران کشور می‌دانست و می‌گفت: «دولت مردمی وقتی به‌وجود می‌آید که انتخابات برگزار شود و این انتخابات آزاد باشد و مردم آزادانه رأی بدهند» (5).
در زمان شهید مزاری، مردم افغانستان به چند دسته‌ی مختلف که در تقابل هم قرار داشتند، تقسیم شده بودند. گروه‌های قومی، تشکل‌های حزبی و فرقه‌های مذهبی از بارزترین دسته‌های این تقسیم‌بندی، شمرده می‌شوند. در چنین شرایطی‌که وحدت ملی یک رؤیا شده بودند و گزینه‌ای برای همدلی و همبستگی وجود نداشتند، شهید مزاری از حقوق شهروندی سخن می‌گوید و موضوع انتخابات را مطرح می‌کند. آشکار است که برایند این موضوع، تأسیس یک دولتِ مبتنی بر آرای مردم، همدیگرپذیری و سرانجام، شکل‌گیری وحدت ملی می‌باشد.
این رویکرد شهید مزاری، نقطه‌ی عطفی در تاریخ مبارزات سیاسی وی است. برگزاری انتخابات و اهمیت دادن به اراده و آرای مردم، زمینه‌ی مشارکت همه اقوام در ساختار نظام و حضور آنها در مراکز تصمیم‌گیری را فراهم می‌کند. پیش‌فرض این موضوع، داشتن یک قانون اساسی جامع و مدرن است که حقوق شهروندی را بدون تبعیض، تضمین می‌کند و هویت‌های قومی اقوام مختلف را به‌رسمیت می‌شناسد.
حقوق شهروندی و انتخابات برای شهید مزاری، در حقیقت پُلِ گذار از بحران و دشمنی به‌سوی رفاه و همدلی بود. به‌همین دلیل، در هیچ شرایطی، جنگ را راه‌حل نمی‌دانست و همیشه به برگزاری یک انتخابات شفاف و عادلانه، تأکید می‌کرد.
سوم. عدم حاکمیت یک نظام سیاسی پاسخگو در افغانستان
نبود یک نظام و حاکمیتی‌که بتواند حقوق تمام ملیت‌های ساکن در کشور را به‌نحو عادلانه تأمین کند، از موانع دیگر وحدت ملی در اندیشه شهید مزاری بود. او با در نظرداشت ساختار جمعیتی افغانستان (گوناگونی قومی، زبانی، مذهبی، فرهنگی و ...)، نظام متمرکز موجود را پاسخگو نمی‌دانست و به‌جای آن، ایجاد نظام فدرالی را راه مناسب می‌دید و به آن تأکید می‌ورزید.
او در یکی از مصاحبه‌های خود، یگانه راه‌حل «اصولی» و «اساسی» برای نجات مردم افغانستان و شرایط بحرانی آن، طرح فدرالی را مطرح می‌کند و در ادامه، از «راه‌حل عادلانه» در رعایت حقوق جغرافیایی و حقوق ملیت‌ها، تحت حاکمیت این نظام سخن می‌گوید، و آن را تضمین‌کننده‌ی تمامیت ارضی و امنیت ملی در کشور می‌داند.
به باور شهید مزاری، پیگیری نظام متمرکز، به‌جز هدردادن منابع (طبیعی و بشری) و زمان‌ها و فرصت‌ها، ادامه‌دادن به بی‌عدالتی‌ها و بی‌مهری‌ها، گیرماندن در دام تبعیض و تمامیت‌خواهی، تشدید اختلافات قومی و نژادی و بدترساختن اوضاع اقتصادی، امنیتی و نظامی، پیامدهای دیگری ندارد.
او در یکی از سخنرانی‌های خود چنین می‌گوید: «تنها راه‌حلی‌که هم افغانستان را از تجزیه نجات می‌دهد و هم ملیت‌ها را قانع می‌سازد و هم حقوق‌شان را در دست‌هایش می‌دهد، یک سیستم فدرالی در افغانستان است که در توافق ملیت‌ها در نظر گرفته شود، عنعناتش در نظر گرفته شود، و خودشان تصمیم‌گیر باشد (6).
هدف شهید مزاری از فدرالیسم، رفع مظالم گذشته و مدیریت بحران پیش‌آمده بود. او با توجه به سرگذشت تلخ تاریخ افغانستان و بحران‌های به‌وجود آمده در زمان خودش، این طرح را مطرح می‌کند و آن را عامل تحقق وحدت ملی در کشور، می‌داند. چنان‌چه در یک کلام رسای خود بیان می‌کند: «در سیستم فدرالی، حقوق ملیت‌ها بهتر تأمین خواهد شد و وحدت ملی نیز به‌صورت اصولی، تحقق خواهد یافت» (7).
از این سخنان شهید مزاری چنین برداشت می‌شود که او برخلاف بعضی از تحلیل‌گران که نظام فدرالی را سرآغاز تجزیه افغانستان می‌دانند، به وحدت و همدلی بیشتر در سایه‌ی نظام فدرالی، باورمند بوده‌اند. او در این سخنان خود، نظام فدرالی را به‌عنوان یک «راه‌حل» برای نجات از «تجزیه» و انشقاق افغانستان معرفی می‌کند.
در پایان، از سه مؤلفه‌ی فوق چنین نتیجه می‌گیریم که وجود سیاست حذف و عدم مشارکت همه اقوام در ساختار قدرت، نبود حکومتِ مبتنی بر آرای مردم و عدم حاکمیت یک نظام سیاسی پاسخگو در افغانستان، از موانع مهم وحدت ملی در اندیشه شهید مزاری بودند. او برای تحقق وحدت ملی در کشور، ایجاد یک حکومت فراگیر ملی-اسلامی را بر اساس اراده‌ی آگاهانه مردم و با ساختار نظام فدرالیسم، ضروری می‌دانستند.
منابع:
1. فریاد عدالت، به کوشش عبدالله غفاری، مؤسسه شهید سجادی، قم، 1373، ص146.
2. احیای هویت (مجموعه سخنرانی‌های استاد شهید مزاری)، مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان، قم، زمستان 1374، ص 78.
3. احیای هویت، پیشین، ص 33.
4. برای مطالعه‌ی بیشتر در زمینه حکومت شهروندمحور، به‌بیانیه استاد سرور دانش معاون دوم رئیس جمهور که در بیست و چهارمین سالگرد شهادت شهید وحدت ملی در قصر سلام‌خانه ارگ ریاست جمهوری ارائه شدند، مراجعه شود.
5. فریاد عدالت، پیشین، ص 15 و 16.
6. احیای هویت، پیشین، ص 38.
7. فریاد عدالت، پیشین، ص 69.
